CA DAO TỤC NGỮ MIỀN NAM

(Nói về địa danh, con người và  các đặc sản về ẩm thực)

Không ai biết Ca Dao tục ngữ có từ bao giờ và ai là tác gỉa. Tục ngữ , ca dao là loại văn chương truyền khầu từ đời nầy qua đời nọ, câu văn rất bình dân dể hiểu, thể hiện được Việt tính, phong tục , tập quán từ ngày xưa của tổ tiên rất bình dị mộc mạc, chân thực. Chính vì thế ca dao, tục ngữ còn gọi là văn chương bình dân truyền khẩu. Đây là một kho tàng văn hoá của Việt tộc có hàng trăm hàng ngàn câu, với nhiều chủ đề khácnhau. Hôm nay người viết, xin được giới thiệu với các bạn yêu mến ca dao, tục, một sưu tầm về các câu nói về các địa danh của miền nam VN từ vĩ tuyến 17 xuống tới Cà Mau. Miền đất mà trước năm 1975 gọi là nước Việt Nam Cộng Hoà. Một miền đất  trù phú về lúa gạo với những con người hiền hoà bình dị trong cuộc sống an cư lạc nghiệp từ năm 1955 cho đến ngày 30.4.1975.

Quảng Trị:

Mẹ bồng con ra ngồi ái Tử
Gái trông chồng đứng núi Vọng Phu
Bao giờ nguyệt xế, trăng lu
Nghe con chim kêu mùa hạ, biết mấy thu gặp chàng.

hoặc:

Anh về em cũng muốn theo, 
Sợ truông cát nóng, sợ đèo đá dăm. 
Chàng trai an ủi, vỗ về người yêu. 
Đá dăm anh đã lượm rồi, 
Còn truông cát nóng em bồi bùn non

Thừa Thiên - Huế:

Ngọ Môn năm cửa chín lầu
Cột cờ ba bậc, Phú Văn Lâu hai tầng.

Phú Văn Lâu

Đi mô cũng nhớ quê mình
Nhớ Hương Giang gió mát, nhớ Ngự Bình trăng thanh.

Đại nội

"Quít giấy Hương Cần
Cam đường Mỹ Lợi
Vải trắng Cung Viên
Nhãn lồng phụng tiêu
Đào tiên Thế miếu
Thanh trà Nguyệt biếu
dâu da làng Truồi
Hạt sen Hồ Trịnh..."

Trái thanh trà

Quảng Nam:

Cù lao chàm

Nem chả Hòa Vang
Bánh tổ Hội An

Bánh tổ Hội An

Khoai lang Trà Kiệu
Rượu thơm Tam kỳ...
Cô gái làng Son
Không bằng tô don Vạn Tường.

Quảng Ngãi:
Ai về Quảng Ngãi quê ta
Mía ngon, đường ngọt, trắng ngà dễ ăn
Mạch nha, đường phổi, đường phèn
Kẹo gương thơm ngọt ăn quen lại ghiền
"Mứt gừng Đức Phổ
Bánh nổ Nghĩa Hành
Đậu xanh Sơn Tịnh".
Mạch nha Thi Phổ
Bánh nổ Thu Xà


Bánh nổ Thu Xà

Muốn ăn chà là Lên núi Định Cương

Hay nói về các món ăn của Quảng Ngãi

Chim mía Thu Phổ

Cá bống sông Trà

 Kẹo gương Thu Xà

Mạch nha Thi Phổ.

Kẹo gương Thu Xà

Bình Định:

Anh về Bình Định ở lâu
Chiều chiều em đứng vườn dâu ngó chừng
Hai hàng nước mắt rưng rưng
Chàng xa thiếp cách, ngang chừng muốn băng
Phụ mẫu nhà la dức rầm rầm
Cơm sao ngơ ngáo, làm không muốn làm
Bởi vì chưng thiếp bắc chàng nam
Giơ tay không nổi, còn làm việc chi


Bình Định có núi Vọng Phu
Có đầm Thị Nại có cù lao Xanh 
Em về Bình Định cùng anh
Được ăn bí đỏ nấu canh nước dừ

"Gỏi chính Châu Trúc
Bánh tráng Tam quan
Nón lá Gò Găng
Nem chua chợ Huyện"

Nem chua chợ Huyện"

Công đâu công uổng công thừa
Công đâu gánh nước tưới dừa Tam Quan

Muốn ăn bánh ít lá gai
Lấy chồng Bình Định sợ dài đường đi...
Quảng Nam nổi tiếng bòn bon
Chả viên Bình Định vừa ngon vừa lành
Chín mùi da vẫn còn xanh
Mùi thơm cơm nếp, vị thanh đường phèn...

Chả viên Bình Định

Bình Định có núi Vọng Phu
Có đầm Thị Nại, có cù lao Xanh
Em về Bình Định cùng anh
Được ăn bí đỏ nấu canh nước dừa

Phú Yên:

"Xoài đá trắng, Sắn Phuơng Lụa"

Chùa Đá Trắng và vườn xoài bao quanh. 

Hoặc

Tiếng đồn chợ xổm nhiều khoai
Đất đỏ nhiều bắp, La Hai nhiều đường.

Đất đỏ La Hai

Khánh Hòa:

Yến xào Hòn Nội

Chè yến xào Hòn Nội

Vịt lộn Ninh Hòa
Tôm hùm Đinh Ba
Nai khô Diên Khánh
Cá tràu Võ cạnh
Sò huyết Thủy Triều...

Phan Rí, Phan Thiết (Bình Thuận) :
Cô kia bới tóc cánh tiên
Ghe bầu đi cưới một thiên cá mòi
Chẳng tin giở thử ra coi
Rau răm ở dưới cá mòi ở trên

Sài Gòn:

Trầu Bà Điểm xẻ ra nửa lá

Thuốc Gò Vấp hút đã một hơi

Buồn tình gá nghĩa mà chơi

Hay là anh quyết ở đời với em?

“Mười tám thôn vườn trầu”

Chị Hươu đi chợ Đồng Nai

Bước qua Bến Nghé ngồi nhai thịt bò

Đất Sài Gòn nam thanh nữ tú

Cột cờ Thủ Ngữ thật là cao

Cột cờ Thủ Ngữ 

Vì thương anh em vàng võ má đào

Em tìm khắp chốn nhưng nào thấy anh.

Đường Sài Gòn cong cong quẹo quẹo

Gái Sài Gòn khó ghẹo lắm anh ơi

Đèn Sài Gòn (Cầu Tàu) ngọn xanh ngọn đỏ

Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ ngọn lu

Anh về học lấy chữ nhu

Chín trăng em cũng đợi, mười thu em cũng chờ.

Chợ Bến Thành - Sài Gòn ( ảnh xưa)

Đi đâu mà chẳng biết ta

Ta ở Thủ Đức vốn nhà làm nem.

Nem nướng, nem chua Thủ Đức

Nhà Bè nước chảy chia hai

Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về

Biên Hòa có bưởi Thanh Trà

Thủ Đức nem nướng, Điện Bà Tây Ninh

Núi Điện Bà Tây Ninh

Bưởi Thanh Trà Biên Hoà 

Bưởi Thanh Trà Biên Hoà

Chợ Sài Gòn cẩn đá

Chợ Rạch Giá cẩn xi măng

Giã em xứ sở vuông tròn

Anh về xứ sở không còn ra vô.

Trúc mọc bờ ao kêu bằng trúc thủy

Chợ Sài Gòn xa, chợ Mỹ cũng xa.

Viết thư thăm hết mọi nhà

Trước thăm phụ mẫu sau là thăm em

Chợ Sài Gòn đèn xanh đèn đỏ

Anh coi không tỏ anh ngỡ đèn tàu

Lấy anh em đâu kể sang giàu

Rau dưa mắm muối có nơi nào hơn em.

Anh ngồi quạt quán Bến Thành

Nghe em có chốn anh đành quăng om!

Anh ngồi quạt quán Bà Hom

Hành khách chẳng có, đá om quăng lò.

            Bình Dương:           

Cây trái Bình Dương

Đất Bình Dương vốn thật quê chàng

Lánh nơi thành thị tìm đàng du sơn

Xuân xanh hai tám tuổi tròn

Hoa còn ẩn nhụy, chờ bình đơm bông.

Măng cụt 

Chôm Chôm

Đồng Nai:

Ăn bưởi thì hãy đến đây

Vào mùa bưởi chín, vàng cây trĩu cành

Ngọt hơn quít mật, cam sành

Biên Hòa có bưởi trứ danh tiếng đồn

Gỏi bưởi Biên Hoà

Biên Hòa bưởi chẳng đắng the

Ăn vào ngọt lịm như chè đậu xanh.

Chim bay về núi Biên Hòa

Chồng đây vợ đó ai mà muốn xa

Ai ơi về Đại Phố Châu

Thăm núi Châu Thới, thăm cầu Đồng Nai.

Đồng Nai gạo trắng nước trong

Ai đi đến đó thời không muốn về

Đồng Nai nước ngọt gió hiền

Biên Hùng muôn thuở tiếng truyền an vui

sông Đồng Nai 

Ai qua Phú Hội, Phước Thiền (Thành)

Bâng khuâng nhớ mãi sầu riêng Long Thành

Hết gạo thì có Đồng Nai

Hết củi thì có Tân Sài chở vô

Sông Đồng Nai nước trong lại mát

Đường Hiệp Hòa lắm cát dễ đi

Gái Hiệp Hòa xinh như hoa thiên lý

Trai Hiệp Hòa chí khí hiên ngang.

Lục tỉnh có hạt Ba Xuyên 
Bạc Liêu chữ đặt, bình yên dân rày 
Mậu Thìn vốn thiệt năm nay 
Một ngàn hai tám, tiếng rày nổi vang 
Phong Thạnh vốn thiệt tên làng 
Giá Rai là quận, chợ làng kêu chung 
Anh em Mười Chức công khùng 
Bị tranh điền thổ, rùng rùng thác oan..

Long An:

Gái Tầm Vu đồng xu ba đứa

Con trai Thủ Thừa cưỡi ngựa xuống mua

Đèn nào cao bằng đèn Ba Gác

Gái nào bạc bằng gái chợ Giồng

Anh thương em từ thuở mẹ bồng

Bây giờ em khôn lớn, em lấy chồng bỏ anh

(Bến Lức - Long An)

Anh muốn về Long An, Vàm Cỏ

Mấy lời em to nhỏ, anh bỏ sao đành

Chừng nào chiếc xáng nọ bung vành

Núi kia hết đá, anh mới đành xa em.

Bến Tre:

Bến tre dừa ngọt sông dài

Nơi chợ Mõ Cày có kẹo nổi danh

Kẹo Mõ Cày vừa thơm vừa béo

Gái Mõ Cày vừa khéo vừa ngoan

Anh đây muốn hỏi thiệt nàng

Là trai Thạnh Phú cưới nàng được chăng?

Bến Tre biển rộng sông dài

Ao trong nuôi cá, bãi ngoài thả nghêu

Muối khô ở Gảnh mặn nồng

Giồng Trôm, Phong Nẫm dưa đồng giăng giăng

Bến Tre trai lịch, gái thanh

Nói năng duyên dáng ai nhìn cũng ưa.

Bến Tre dừa ngọt sông dài

Nơi chợ Mỏ Cày có kẹo nổi danh

Tôm càng xanh nước quơ râu
Rừng vàng biển bạc còn đâu phải tìm. 

Bến Tre ruộng đất phì nhiêu
Nơi đây giàu lúa lại nhiều dừa khô 

Bến Tre giàu Mía Mỏ Cày
Giàu nghêu Thạnh Phú, giàu Xoài Cái Mơn 

Bình Đại biển cá, sông tôm
Ba Tri ruộng muối, Giồng Trôm lúa vàng. 

Bến Tre nhiều gái chưa chồng.
Không tin, xuống chợ Mỹ Lồng mà xem. 

Bến Tre nước ngọt lắm dừa
Ruộng vườn màu mỡ, biển thừa cá tôm 

Sầu riêng, măng cụt Cái Mơn
Nghêu sò Cồn Lợi, thuốc ngon Mỏ Cày 

Xoài chua, am ngọt Ba Lai
Bắp thì chợ giữa, giồng khoai Mỹ Hòa 

Mắm, bần ven đất phù sa
Bà Hiền, Tân Thủy hằng hà cá tôm 

Tiền Giang:

Gò Công giáp biển nổi tiếng mắm tôm chà

Mắm tôm chua ai ai cũng chắc lưỡi hít hà

Sài Gòn, chợ Mỹ ai mà không hay.

Sông vàm Cỏ nước trong thấy đáy

Dòng Cửu Long xuôi chảy dịu dàng

Ai về Mỹ Thuận, Tiền Giang

Có thương nhớ gã đánh đàn năm xưa?

Vĩnh Long có cặp Rồng Vàng
Nhất Bùi Hữu Nghĩa, nhì Phan Tuấn Thuần

Phượng hoàng đậu nhánh vông nem

Phải dè năm ngoái cưới em cho rồi

Ngã tư chợ Gạo nước hồi

Tui chồng mình vợ còn chờ đợi ai.

Đồng Tháp:

Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh

Nước Tháp Mười lóng lánh cá tôm

Muốn ăn bông súng mắm kho

Thì vô Đồng Tháp ăn no đã thèm

Tháp Mười nước mặn đồng chua

Nửa mùa nắng cháy, nửa mùa nước dâng.

Tháp Mười sinh nghiệp phèn chua

Hổ mây, cá sấu thi đua vẫy vùng

Ai ơi về miệt Tháp Mười

Cá tôm sẳn bắt, lúa trời sẳn ăn.

Đèn nào sáng bằng đèn Sa Đéc

Gái nào đẹp bằng gái Nha Mân

Anh thả ghe câu lên xuống mấy lần

Thương em đứt ruột, nhưng tới gần lại run.

Nem Lai Vung vừa chua vừa ngọt

Quít Lai Vung võ đỏ ruột hồng

Cần Thơ:

Bến Ninh Kiều

Cần Thơ gạo trắng nước trong

Ai đi đến đó thời không muốn về

Bến Ninh Kiều xưa

Đất Cần Thơ nam thanh nữ tú

Đất Rạch Giá vượn hú chim kêu

Quản chi nắng sớm mưa chiều

Lên voi xuống vịnh cũng trèo thăm em.

Chợ Cái Răng xứ hào hoa,

    Phố lầu hai dãy xinh đà quá xinh.

    Có trường hát cất rộng thinh,

    Để khi hứng cảnh thích tình xướng ca.

Cái Răng, Ba Láng, Vàm Xáng, Phong Ðiền 
Anh thương em cho bạc cho tiền 
Ðừng cho lúa gạo, xóm giềng họ hay

Chợ nổi Phong Điền

Cái Răng, Ba Láng, Vàm Xáng, Xà No 
Anh có thương em, xin sắm một con đò 
Ðể em qua lại mua cò gởi thơ 

Kinh xáng Xà No

Chợ đã nổi từ nửa đêm về sáng

Ta vẫn chìm từ giữa bữa hoàng hôn

Em treo bẹo Cái Răng Ba Láng

Ta thương hồ Vàm Xáng Cần Thơ.

Chợ nổi Cái Răng

Cần Thơ là tỉnh, Cao Lãnh là quê

Anh đi lục tỉnh bốn bề

Mãi lo buôn bán không về thăm em.

Bạc Liêu:

Sông nước Bạc Liêu

Lục tỉnh có hạt Ba Xuyên

Bạc Liêu chữ đặt, bình yên dân rày

Mâu Thìn vốn thiệt năm nay

Một ngàn hai tám, tiếng rày nổi vang.

Phong Thạnh vốn thiệt tên làng

Giá Rai là quận, chợ làng kêu chung.

Anh em Mười Chức công khùng

Bị tranh điền thổ, rùng rùng thác oan...

Bạc Liêu nước chảy lờ đờ

Dưới sông cá chốt, trên bờ Triều Châu.

Cá chốt Bạc Liêu

Hai vợ chồng Trần trinh Huy

Công tử Bạc Liêu Trần Trinh Huy (1900-1973, còn có tên khác là Ba Huy) là một tay chơi

 nổi tiếng ở Sài Gòn và miền Nam những năm 1930, 1940. Ngày nay, Công tử Bạc Liêu trở

 thành một thành ngữ để chỉ những kẻ ăn chơi. Vốn thành ngữ “Công tử Bạc Liêu” 

ra đời từ những năm đầu thế kỷ 20

Về Bạc Liêu nghe tiếng đàn “Dạ Cổ”

Kiên Giang:

Vịt nằm bờ mía rỉa lông

Cám cảnh thương chồng đi thú Hà Tiên

Trai nào khôn bằng trai Long Mỹ

Gái nào mũ mỹ bằng gái Hà Tiên.

U Minh, Rạch Giá thị hóa Sơn Trường

Dưới sông sấu lội, trên rừng cọp đua.

Hinh trên là xác cọp 3 móng bị giết năm 1948. Vùng hoạt động của cọp chủ yếu tại 

khu rừng miền Đông Nam Việt Nam Đồng Tháp, U minh,...Biên hoà Đồng nai.. . Cọp 3 móng 

cũng xuất hiện ở nhiều nơi như Cây Chanh, Hàng Dài, Ba Hố, Đất Cuốc, Suối Đỉa. 

Chỉ chưa đầy 2 tháng, nó đã ăn thịt hơn 50 mạng người. 

Cà Mau:

Rau đắng nấu với cá trê

Ai đến đất Mũi thì "mê" không về!

Rau đắng với cá đồng

Cà Mau khỉ khọt trên bưng

Dưới sông sấu lội, trên rừng cọp um.

Khỉ má bạc rừng U Minh hạ

Cà Mau hãy đến mà coi

Muỗi kêu như sáo thổi

Đĩa lội lềnh như bánh canh.

Rừng U Minh là nơi trú ngụ của nhiều loài thú rừng, chim muông.

Rừng U Minh Hạ

CA DAO TỤC NGỮ NÓI VỀ ĂN

 Ăn cháo, đá bát 

 Ăn một buổi giỗ, chạy ba cánh đồng 

Ăn bữa giỗ, lỗ bữa cày 

 Ăn cá nhả xương, ăn đường nuốt chậm 

 Ăn cây nào, rào cây nấy 

 Ăn chưa no, lo chưa tới 

Ăn cơm không rau như nhà giàu chết không nhạc 

Ăn cơm có canh như tu hành có bạn 

Ăn cơm mới, nói chuyện cũ 

Ăn dầm, nằm dề 

Ăn đi giỗ trước, lội nước theo sau 

 Ăn được, ngủ được là tiên 

Không ăn không ngủ, mất tiền thêm lo 

 Ầu ợ.. Ví dầu ví dẫu ví dâu 
Ví qua ví lại ví trâu vô chuồng 

 Ăn gửi, nằm nhờ 

 Ăn hết đánh đòn, ăn còn mất vợ 

 Ăn kỹ no lâu, cày sâu tốt lúa 

 Ăn mày quen ngõ 

 Ăn miếng chả, trả miếng nem 

Ăn ngay, nói thẳng 

 Ăn ngay ở thật, mọi tật mọi lành 

 Ăn nhai, nói nghĩ 

Ăn như xáng xúc, làm như lục bình trôi 

 Ăn no, ngủ kỹ 

Ăn no tức bụng, làm lắm cực thân 

 Ăn ốc, nói mò 

Ăn sao cho được mà mời 
Thương sao cho được vợ người mà thương 

Ăn sung ngồi gốc cây sung 
Lấy anh thì lấy, nằm chung không nằm 

 Ăn tàn ăn mạt, ăn nát cửa nhà 

Con gà nuốt trộng, cá bống nuốt tươi 

 Ăn, thì ăn những miếng ngon, 
Làm thì chọn việc cỏn con mà làm. 

Ăn thì vùa, thua thì chạy 

Ăn trái nhớ kẻ trồng cây 
Uống nước nhớ người đào giếng 

Ăn trông nồi, ngồi trông hướng 

Tất cã hình ảnh trong bài được sưu tầm trên mạng, mang tính minh hoạ cho những  điạ danh của miền nam hay món ăn địa phương. Người viết thành thật cảm ơn tác gỉa của các bức ảnh có trong bài viết nầy!

Võ Thị Linh sưu tầm (9.9.2014)