EU VÀ MỸ VI PHẠM QUI TĂC WTO VỀ LUẬT THƯƠNG MẠI NHƯ THẾ NÀU?

Tại Hoa Kỳ, mức thuế quan cao hơn đối với hàng nhập cảng từ hàng chục quốc gia do Tổng thống Donald Trump ban hành đã có hiệu lực. Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ đã bắt đầu thu thuế mới, dao động từ 10 đến 50%, vào lúc 6:01 ngày 7 tháng 8 năm 2025, giờ Đức. Mức thuế cơ bản 15% hiện được áp dụng cho hầu hết hàng hóa từ Liên minh Âu Châu. Chúng là một phần của thỏa thuận giữa Hoa Kỳ và Liên minh Âu Châu.

Nhưng gần hai tuần sau thỏa thuận khung, nhiều chi tiết của thỏa thuận thương mại vẫn còn bỏ ngỏ và cần được đàm phá thêm. Rất có thể là cả hai đối tác đều không còn tuân thủ các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Điều này là điều dễ hiểu đối với Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Donald Trump. Trump không mấy coi trọng các tổ chức quốc tế và đã khiến Tổ chức Thương mại Thế giới thất vọng trong nhiệm kỳ đầu tiên. Đối với Liên minh Âu Châu, vốn tự coi mình là người bảo vệ thương mại thế giới dựa trên luật lệ, thỏa thuận với Hoa Kỳ thể hiện sự thay đổi so với những lời lẽ chính trị sáo rỗng. "Những gì EU đang làm là một cuộc tấn công vào WTO", Rolf Langhammer thuộc Viện Kinh tế Thế giới Kiel nhận định. Ví dụ, EU đang hành xử không khác gì Nhật Bản. "Mọi người đều tìm kiếm sự cứu rỗi trong các hiệp định song phương với Hoa Kỳ và loại trừ các bên thứ ba. WTO đang bị xé nát."

Điều này thể hiện rõ qua việc Âu châu vi phạm nguyên tắc tối huệ quốc. Theo nguyên tắc này, các lợi thế được dành cho một đối tác thương mại cũng phải được dành cho tất cả các thành viên WTO khác. EU đã hứa với Hoa Kỳ về mức thuế mới bằng 0 đối với hàng hóa kỹ nghệ trong các cuộc đàm phán. 

Theo các giải thích ngắn gọn bằng văn bản từ cả hai bên, đã có sự đồng thuận về điều này. Mức thuế suất hiện tại của EU đối với hàng hóa kỹ nghệ trung bình ở mức thấp, sẽ được giảm theo hướng có lợi cho Hoa Kỳ. Tuy nhiên, EU chỉ muốn dành lợi thế này cho Hoa Kỳ, chứ không phải cho các thành viên WTO khác. Ủy ban đã xác nhận điều này tại Brüssels trong tuần này. Theo Brüssels, Âu châu và Hoa Kỳ cũng đang nỗ lực thiết lập mức thuế mới bằng 0 cho một số mặt hàng chiến lược quan trọng, chẳng hạn như phụ tùng máy bay hoặc máy móc sản xuất chất bán dẫn. Theo luật WTO, mức thuế quan bằng 0 này cũng phải được các nước thứ ba chấp thuận.

EU đã mất niềm tin vào WTO

Điều khoản tối huệ quốc là nguyên tắc tối huệ quốc của WTO và được quy định tại Điều 1 của Hiệp định GATT liên quan. Việc vi phạm nguyên tắc này chỉ được phép trong những trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn như một hiệp định thương mại tự do toàn diện giữa hai hoặc nhiều quốc gia thành viên. Liên minh Âu Châu đã không thành công trong việc đề nghị điều khoản này với Hoa Kỳ trong những tháng gần đây. Theo các nhà kinh tế, mục tiêu áp dụng mức thuế quan bằng 0 trong các lĩnh vực được xác định hẹp không đáp ứng các yêu cầu của một hiệp định thương mại tự do toàn diện.

Đôi khi cũng có lập luận cho rằng bằng việc cam kết mua năng lượng từ Hoa Kỳ với giá 750 tỷ đô la, Liên minh Âu Châu đang vi phạm quyền tự do lưu thông hàng hóa thông qua thương mại liên quốc gia. Langhammer cho rằng cáo buộc này kém thuyết phục hơn vì hoàn toàn không rõ liệu các công ty tư nhân hay nhà nước nên thực hiện các cam kết mua hàng này và trong những điều kiện nào. Nhà kinh tế thương mại giàu kinh nghiệm này không biết bất kỳ trường hợp nào mà các cam kết mua hàng được đàm phán trước WTO để đổi lấy việc giảm thuế quan.

EU biện minh cho hành vi vi phạm các quy tắc của WTO bằng lập luận rằng mục đích là để ngăn chặn thiệt hại kinh tế do mức thuế quan cao hơn của Trump. EU đã mất niềm tin vào WTO sau khi Hoa Kỳ ngăn chặn quy trình trọng tài của WTO trong nhiều năm. Cuối tháng 6, bà Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban Âu Châu, đã ủng hộ việc xây dựng các quy tắc chính sách thương mại với các đối tác như liên minh thương mại CPTPP gồm mười một quốc gia Vành đai Thái Bình Dương và Vương quốc Anh như một sự bổ sung hoặc thay thế cho WTO. Hoa Kỳ không có hứng thú làm điều này. Thái độ hoài nghi của người Mỹ đối với WTO, bất kể đảng phái, đã có từ nhiệm kỳ của Tổng thống Dân chủ Barack Obama.

Các quốc gia ngày càng dựa vào luật pháp của chính mình

Để biện minh cho việc áp thuế quan, Trump cũng có thể viện dẫn Điều 21 của Hiệp định GATT, điều khoản này trao cho các quốc gia thành viên những quyền chính sách thương mại rộng rãi vì lợi ích an ninh quốc gia. Langhammer cho biết điều khoản này trước đây chưa từng được viện dẫn. Về cơ bản, rõ ràng là một thể chế siêu quốc gia không thể phán xét lợi ích an ninh của một quốc gia. Do đó, việc liệu Điều 21 có thể biện minh cho việc áp thuế quan bao trùm của Mỹ theo cách tuân thủ WTO hay không trước tiên cần phải được xem xét về mặt pháp lý.

Langhammer phàn nàn rằng không chỉ Hoa Kỳ, mà cả Liên minh Âu Châu, ngày càng dựa vào luật pháp của chính họ hoặc trong trường hợp của EU - các công cụ trong chính sách thương mại của họ. Những điều này chưa bao giờ được xem xét để xác định liệu chúng có tương thích với luật WTO hay không. Langhammer trích dẫn các quy tắc chống trợ cấp và chống bán phá giá, cũng như công cụ chống tống tiền, làm ví dụ cho EU. "EU không áp dụng cách tiến gần và bao trùm như Trump, nhưng về cơ bản họ đang làm điều tương tự: họ ưu tiên các công cụ của chính mình hơn là của WTO", nhà kinh tế học này cho biết.

Vũ Thái An, người lính VNCH, ngày 8 tháng 8 năn 2025